Μία ταινία που μάλλον πέρασε απαρατήρητη την περίοδο των Χριστουγέννων, είναι η Γερμανικής παραγωγής ταινία του Ντίτριχ Μπρίγκεμαν, «Οι Σταθμοί του Σταυρού» (Κreuzweg). Η ταινία παραλληλίζει τη ζωή μιας νεαρής κοπέλας (Μαρία), με τους 14 σταθμούς Του Ιησού —κατά την Ρωμαιοκαθολική παράδοση— στον δρόμο προς τον Γολγοθά.

Η Μαρία μεγαλώνει σε ένα απόλυτα θρησκευόμενο περιβάλλον. Ανήκει σε μία υπερσυντηρητική καθολική ομάδα, ενώ το οικογενειακό της περιβάλλον δεν προσφέρει κάποια διέξοδο. Η εκκλησία —μέσω του ιερέα Γουέμπερ— καλεί την Μαρία να κερδίσει τη ζωή για την ίδια και για τους άλλους μέσα από τη θυσία, δηλαδή μέσα από την αποστροφή από τις εγκόσμιες απολαύσεις. Από την άλλη η οικογένεια, με απόλυτο εκφραστή την μητέρα της, καλεί την Μαρία να ξεχωρίσει από την υπόλοιπη κοινωνία, αναδεικνύοντας έτσι την οικογενειακή και εκκλησιαστική υπεροχή τους.

Με αυτό το «ευαγγέλιο» η Μαρία αποφασίζει να πάρει το δρόμο του σταυρού, θυσιάζοντας κάθε μικρή γήινη απόλαυση, με σκοπό, μέσω της θυσίας αυτής, να ζητήσει από Τον Θεό τη θεραπεία του μικρού της αδελφού (Γιοχάνες). Η Μαρία σταματά να περιποιείται τον εαυτό της, ντύνεται λιτά και σταματά να τρώει, αρνείται να ακούσει τραγούδια με μουσική που ξεσηκώνουν το σώμα και το πνεύμα, ενώ τελικά αντιστέκεται στο φλέρτ ενός συμμαθητή της και αρνείται την πρότασή του να συμμετάσχει σε μία χορωδία που, πέρα από τους ρυθμούς του Bach, τραγουδά μερικές φορές και σε ρυθμό gospel και soul.

Η Μαρία νοσηλεύεται και συνεχίζει να αρνείται τη σίτιση, κρατώντας προσηλωμένη τη σκέψη της στο «σταυρό» και στην «προκείμενη χαρά» της θυσίας. Η μητέρα της ζητά από τον ιερέα Γουέμπερ να «κοινωνήσει» τη Μαρία, κατόπιν αιτήματος της τελευταίας. Η «όστια» στο στόμα της Μαρίας την οδηγεί στο θάνατο, ενώ την ίδια στιγμή ως εκ θαύματος, ο μικρός αδερφός της Μαρίας μιλά για πρώτη φορά και θεραπεύεται.

Η ταινία τρομάζει ανθρώπους που δεν γεννήθηκαν σε ασφυκτικό θρησκευτικό περιβάλλον, οργίζει όσους δραπέτευσαν από παρόμοια βιώματα και λειτουργεί ως βάλσαμο, σε εκείνους που επιθυμούν την αποδόμηση αυτής της άκρατης θρησκοληψίας.

Από τη μια, η ταινία παρουσιάζει ρεαλιστικά τους κινδύνους και την ωμή βία της θρησκοληψίας. Η δαιμονοποίηση του σώματος, της ύλης, του πάθους και των απολαύσεων εκθέτει έναν Χριστιανισμό που παρουσιάζει τον Θεό ενάντιο στην ίδια του τη δημιουργία και τις απολαύσεις της. Η επίτευξη των θρησκευτικών καθηκόντων και προσταγμάτων οδηγεί τον άνθρωπο σε κοινωνική υπεροχή και θρησκευτική υπερηφάνεια, ενώ η αποτυχία —η εκκοσμίκευση— τον γεμίζει ενοχές, οι οποίες «ξεπληρώνονται» μόνο μέσα από μία σειρά τελετουργικών θρησκευτικών εξαγνίσεων.

Από την άλλη, στόχος του Μπρίγκεμαν —όπως ο ίδιος απαντά— δεν είναι η κατάργηση της θρησκείας ως ένα υποσύστημα της κοινωνίας. Αντιθέτως, θεωρεί ζωτικής σημασίας τις θρησκευτικές κοινότητες και την αλληλοβοήθεια που προκύπτει σε αυτές, ιδιαίτερα όταν οι κοινωνιολογικές προβλέψεις κατά το τέλος του 20ου αιώνα σχετικά με την κατάργηση και την περιθωριοποίηση της θρησκείας αποδεικνύονται λανθασμένες στην εποχή μας.

Τί προτείνει λοιπόν η ταινία;

Νομίζω πως η απάντηση εντοπίζεται εύκολα, αν δεν ξεχάσουμε —κατά τη διάρκεια της ταινέας— πως η ιστορία της νεαρής Μαρίας παραλληλίζεται με τη ζωή και τη θυσία του «νεαρού» Ιησού. Ο τηλεθεατής καλείται να απαντήσει την ερώτηση: ποιός είναι ο παραλληλισμός; Είναι ενδιαφέρον πως ο Μπρίγκεμαν επιλέγει —μάλλον προς απογοήτευση του σύγχρονου τηλεθεατή— να βάλει στην ιστορία την έννοια του θαύματος και του υπερφυσικού, όταν ο μικρός αδερφός τελικά θεραπεύευται αμέσως μετά τη θυσία της Μαρίας. Ο Μπρίγκεμαν διατηρεί και ομολογεί το ανεξήγητο —ίσως και το ανεξήγητο του σταυρού του Ιησού.

Δεν μπορώ να πω με σιγουριά πως αυτά βρίσκεται στο μυαλό του Μπρίγκεμαν, αλλά το συνδετικό στοιχείο ανάμεσα στη Μαρία και Τον Ιησού είναι πως και οι δύο οδηγούνται στη θυσία για τους ίδιους δύο λόγους: το θαύμα και τη θρησκοληψία. Εάν διαβάσει κανείς τα ευαγγέλια, εύκολα κατανοεί —και μπορώ να το πω με σιγουριά για τους «σκηνοθέτες» των ευαγγελίων— πως εάν υπάρχει κάτι που στέλνει τον Ιησού στο σταυρό είναι η άκρατη θρησκοληψία των σύγχρονών του. Κατηγορήθηκε πως μίλησε αρνητικά για τον νόμο και τον ναό, θεράπευσε το Σάββατο, άγγιξε ακάθαρτους και έζησε «εκκοσμικευμένα». Την ίδια στιγμή πίστευε, όπως η Μαρία, πως ο σταυρός θα οδηγήσει στο θαύμα της «θεραπείας» των ανθρώπων από την αμαρτία. Η θρησκοληψία των ανθρώπων και ο πόθος του Ιησού για θεραπεία των ανθρώπων οδηγεί τον Ιησού στο σταυρό.

Η θρησκοληψία «σκοτώνει» τη Μαρία. Την ίδια στιγμή ο πόθος της για τη θεραπεία του Γιοχάνες την οδηγεί στη θυσία. Στο πρόσωπο της Μαρίας του Μπρίγκεμαν συναντούμε τον Ιησού της Καινής Διαθήκης: ο Θεός που πεθαίνει εξαιτίας της θρησκοληψίας των ανθρώπων για να μας λυτρώσει από αυτήν.

Αλέξανδρος Πιπιλιός